वासुदेव बळवंत फडके : भारतीय सशस्त्र स्वातंत्र्यलढ्याचे जनक
वासुदेव बळवंत फडके हे नाव ऐकलं की आपल्यासमोर उभा राहतो तो एक धैर्यशील, निडर आणि राष्ट्रभक्त क्रांतिकारक. त्यांनी स्वातंत्र्य मिळवण्यासाठी शस्त्र उचललं, पण त्याचबरोबर शिक्षण आणि समाजजागृती हेदेखील स्वातंत्र्याच्या पायाभूत गोष्टी आहेत, हेही त्यांनी पटवून दिलं. म्हणूनच ते केवळ क्रांतिकारक नव्हे, तर शिक्षणतज्ज्ञ आणि सामाजिक सुधारणावादी म्हणूनही ओळखले जातात.
वासुदेव बळवंत फडके यांचा जन्म ४ नोव्हेंबर १८४५ रोजी रायगड जिल्ह्यातील शिर्डों या गावात झाला. लहानपणापासून त्यांना शिवाजी महाराजांच्या गाथा ऐकायला मिळाल्या, ज्यातून त्यांच्या मनात स्वराज्याची ठिणगी पेटली. पुढे त्यांनी मुंबई विद्यापीठातून शिक्षण घेतलं आणि पुण्यातील मिलिटरी फायनान्स ऑफिसमध्ये नोकरी धरली. पण ब्रिटिशांच्या अन्यायकारक धोरणांमुळे आणि भारतीय जनतेच्या दारिद्र्यामुळे त्यांच्या मनात संताप निर्माण झाला.
फडके यांना ठाम विश्वास होता की “शिक्षणाशिवाय स्वातंत्र्य अपूर्ण आहे”. म्हणून त्यांनी त्यांच्या सहकाऱ्यांसह १८६० मध्ये ‘Poona Native Institution’ ची स्थापना केली, ज्याचे पुढे नाव Maharashtra Education Society (MES) असे ठेवण्यात आले. या संस्थेमार्फत ते भारतीय विद्यार्थ्यांमध्ये स्वाभिमान, देशभक्ती आणि स्वावलंबनाची भावना जागृत करू इच्छित होते. MES ही आजही शिक्षण क्षेत्रात अग्रगण्य संस्था आहे आणि तिच्या माध्यमातून फडके यांची विचारसरणी पुढे नेली जात आहे.
१८७९ साली वासुदेव बळवंत फडके यांनी थेट सशस्त्र लढ्याचा मार्ग स्वीकारला. त्यांनी शेतकरी, धनगर, कोळी, रामोशी यांसारख्या वंचित समाजघटकांना एकत्र करून ब्रिटिशांविरुद्ध चळवळ उभारली. त्यांच्या तुकडीने पुणे आणि कोकण परिसरात अनेक ठिकाणी हल्ले करून ब्रिटिश शासनाला हादरवून सोडले. या कृतीमुळे ते ब्रिटिशांच्या नजरेत “द्रोही” ठरले, पण भारतीयांच्या नजरेत “स्वातंत्र्यसैनिक”. अखेरीस ते पकडले गेले आणि अंडमान बेटावरच्या तुरुंगात त्यांचा १७ फेब्रुवारी १८८३ रोजी मृत्यू झाला.
त्यांचे जीवन हे एक जाज्वल्य उदाहरण आहे की स्वातंत्र्यासाठी केवळ शस्त्र नव्हे, तर ज्ञान आणि शिक्षण हेही आवश्यक आहे. फडके यांनी समाजातील सामान्य माणसाला स्वातंत्र्यलढ्यात सामील करून घेतलं आणि “आपण सर्वजण या मातृभूमीचे समान वारसदार आहोत” हे दाखवून दिलं.
आजच्या काळात वासुदेव बळवंत फडके यांची विचारसरणी अधिकच प्रासंगिक वाटते. त्यांनी सांगितलेली स्वावलंबनाची आणि आत्मसन्मानाची शिकवण तरुण पिढीने आत्मसात करणे आवश्यक आहे. शिक्षणाद्वारे समाजबदल आणि अन्यायाविरुद्ध लढा देणे — हेच त्यांच्या कार्याचं खऱ्या अर्थाने अनुकरण ठरेल.
त्यांचा संदेश आजही तितकाच प्रभावी आहे:
“देशप्रेम हे फक्त घोषणांमध्ये नसून कृतीत दिसलं पाहिजे.”
वासुदेव बळवंत फडके यांनी भारतीय स्वातंत्र्यलढ्याची ज्योत पेटवली. त्यांच्या त्याग, देशभक्ती आणि दूरदृष्टीने पुढील क्रांतिकारकांना प्रेरणा मिळाली. म्हणूनच इतिहासात त्यांना योग्यच मान मिळाला आहे — “भारतीय सशस्त्र स्वातंत्र्यलढ्याचे जनक” म्हणून.
जय हिंद!




About MES
Chairman’s Message
Principal’s Message





















































































































































































